माझी अमेरिका डायरी - ७- पुरचुंडी, शाळेची!

गेले काही भाग शाळेतला अभ्यासक्रम, पुस्तकं, वाचन, वाचनालये यांवरच केंद्रित होते.  ह्या भागात इकडच्या शाळेतल्या मला जाणवलेल्या, दिसलेल्या काही हटके गोष्टी सांगणारे. 

तर आत्ता पर्यंत आपण बघितलं कि रंगेबिरंगी शाळा, तेव्हढेच रंगीत कपडे आणि नाना तऱ्हा करून आलेली मुलं-मुली, खेळण्यासाठी असलेली प्रचंड मोठी मैदान, क्रीडा सामग्री सगळंच वेगळं वाटत होतं. 

मला खर आश्चर्य वाटलं, जेव्हा किंडरगार्डनच्या मुलांना मी शिक्षिकेला मिठी मारताना बघितलं, काही मुलं तिच्या हाताला धरून खेचत होती, तर काही तिच्या कमरेला बिलगलेली. तिसरी-चौथीची मुलं त्यांच्या वर्ग शिक्षिकेभोवती कोंडाळं करून बसलेली. त्यांचे काही हास्य विनोद चाललेले. माझ्या चेहऱ्यावरचे भाव बहुदा तिथल्या मदतीला आलेल्या एका भारतीय पालिकेने वाचले. खळखळून हसत मला म्हणाली, “मिस Taylor, म्हणजे अशीच आहे, एकदम खेळकर. मुलांबरोबर कधी कधी डान्स पण करते, अगदी गाणी-बिणी लावून ?”

मी बापुडी हा सांस्कृतिक धक्का पचवत होते. एक तर टीचर, मॅडम, सर वगैरे काही नाही, सरळ  शिक्षकांना  “मिस अमकी “, “मिसेस ढमकी”, “मिस्टर तमके” करूनच बोलावतात. कितीही तरुण असल्या तरी आमच्या देशमाने बाईंबरोबर आम्ही डान्स  कसला? साधं अभ्यासाचं सोडूनही बोलल्याचं  मला तरी आठवत नाही. लांबून येताना एखाद्या बाई दिसल्या (आम्ही मराठी शाळेत शिक्षिकांना “बाई” म्हणायचो ), कि हळूच लांबची वाट धरायचो. त्त्यांचा दराराच एव्हढा होता. क्वचित एखाद्या प्रेमळ बाईंचा  अपवाद वगळता! कदाचित इथे एका वर्गात फक्त २२-२४ मुले असल्यामुळे त्यांना मुलांशी जवळीक साधणे सोपे जात असावे. 

तुम्हाला मुलं फक्त वर्गातच अभ्यास करताना दिसतील असे नाही, कधी २-३ मुलं उन्हात बसून त्यांचं प्रोजेक्ट करताना  दिसतील, एखाद मूल फ्री टाईमला वर्गातील मोकळ्या जागेत लोळत पुस्तक वाचताना दिसेल. पण सकाळी आठच्या घंटेला बरोबर  सगळी मुलं त्यांच्या वर्गात असतात, तिथे एकदम वक्तशीर. एखाद्या ठिकाणी नीट लाईन लावतील, शांतपणे त्यांच्या पाळीची वाट बघतील, कचरा कचराकुंडीत टाकतील, जमिनीवरचा शाळेतला कचरा उचलतील (तिसरी चौथीच्या मुलांकडून हि कामे करून घेतली जातात). 

ओघाने एक गंमत सांगते, मी दुसरीच्या वर्गात त्यांचं होमवर्क तपासायला जायचे. हो, तिकडे  होमवर्क तपासणे, फोटो  कॉपी (Xerox) करणे, इतर उपक्रमांमध्ये  काही कच्ची तयारी करायची असल्यास ती करणे, शाळेच्या फील्ड ट्रिप (शैक्षणिक सहल) मध्ये मुलांवर लक्ष ठेवायला जाणे, आणि इतर काही वर कामे असतील ती करणे ह्या कामांसाठी पालक स्वयंसेवा करतात. वर्षाच्या सुरुवातीलाच  प्र्त्येक शिक्षिका तिला मदत हवी असेल तर ती कामे आणि त्याचे वेळापत्रक जसं की वार, वेळा, महिन्यातून/ आठवड्यातून किती वेळा, जाहीर करतात. बाकी पालक तेथे त्यांच्या सोयीप्रमाणे जबादारी उचलतात, सगळं कस पद्धतशीर!

तर मी आणि एक पालक त्यांचा गृहपाठ तपासत होतो. त्या दिवशी नेमकी त्यांची शिक्षिका सुट्टीवर होती म्हणून तिच्या ऐवजी बदली शिक्षिका होती. तर ह्या शिक्षिकेला सगळी मुलं नवीन, त्यांची नाव नवीन. इकडे तर खूप वागवेगळ्या  संस्कृतींमधून आलेली मुलं-मुली त्यामुळे त्यांची नावही वेगळी, स्पेलिंग वेगळी, उच्चार वेगळे. हे पालक रोमेनिअन होते, त्यांची नावे, आडनावे आणि उच्चार अजून वेगळे असतात. 

इकडे  शिक्षिकेने हजेरी घ्यायला सुरुवात केली, एकेका मुलाचे नाव ती घेत होती. एका नावाला ती अडखळली, ‘Iani’ तिने काही नाव घेतले, तो मुलगा उठून उभा राहिला “ माझे नाव असे नाही उच्चारायचे,” तो त्यांना ठासून म्हणाला. 

मग बाकीची मुले तिला कसं उच्चारायचं ते सांगू लागली. इतक्या गोंधळात तिला काही सुधरेना. हा मुलगा आणि इतर  मुलं परत परत सुधारून शेवटी २-३ मिनिटांच्या कोलाहलानंतर, तिने त्याच नाव एकदाच बरोबर घेतलं “यानी”

तेव्हा कुठे यानी आणि मंडळी गप्प बसली.  

हे सगळं रामायण चालू असताना मी सहजच हसून त्या पालकांकडे बघितलं कारण तो त्यांचा मुलगा होता,

“काय मुलं  आहेत ना ?”

“असायलाच पाहिजे, शेवटी त्यांचं नाव आहे, ते  नीट घेतलच गेलं पाहिजे, ” तो ठामपणे म्हणाला. 

इकडे मी विचारात, माणसा तूच काय? पण कोणीही पाश्चिमात्य माणसाने माझं नाव नीट घेऊन दाखवा असा आग्रह माझ्यासारखीने धरला तर समय को रुकना पडेगा. 

बहुतेक चायनीज लोक त्यामुळे आपल्या मुलांची दोन नाव ठेवतात, एक चायनीज आणि दुसरं इकडच्या लोकांना सहज घेता येईल अस किंवा मग एखादा अगस्त्य त्याचे नाव “Aggy “ सांगतो, बहुदा हेच असावं का पौर्वात्य लोकांचं नेमस्त धोरण?

शाळांमध्ये मुख्य कमी शिपाई काकांची. त्यामुळे शाळेच्या ऑफिसमधून एखाद्या वर्गात काही निरोप द्यायचाय  तर चक्क फोन करतात.हो, प्रत्येक वर्गात फोन, लँडलाईन वाला, असतो. शिक्षिकेकडे तिचा लॅपटॉप असतो, बोलायला मायक्रोफोन (छोटा ध्वनिक्षेपक)असतो, वर्गात व्हाईट बोर्ड आणि मार्कर (काळा फळा-खडू कधी नावालाही नाही दिसले). शिक्षकांच्या आरोग्याच्या दृष्टीने, मायक्रोफोन आणि व्हाईट बोर्ड खरं तर आपल्या शाळांमध्येही हवेत.      प्रत्येक वर्गात एक प्रोजेक्टर असतो, ज्याच्या वर मधून मधून मुलांना कार्टून्स, चित्रपट दाखविले जातात. 

शाळेत दुसरीपर्यंतच्या प्रत्येक मुलाला टॅब देतात. तिसरीच्यापुढे मुलांना Chromebook देतात. Covid काळामध्ये मुलांना वर्षभर वापरायला Chromebook घरी दिले होते. अजून मोठ्या म्हणजे हायस्कुलच्या मुलांना प्रत्येकी लॅपटॉप दिलेला असतो. 

JIJI  Math, बिग ब्रेन, प्रोडीजी यांसारखी अनेक गणिताची अँप्स, Newsela वर  ऑनलाईन वाचायला लेख ह्यासाठी मुख्यतः ही devices दिलेली असतात. Covid च्या आधी पासूनच अशा कितीतरी गोष्टी त्यांना ओनलाईन करायला होत्या. मग Covid मधल्याकाळात तर जगभर सगळीकडे झूमवर शाळा, ऑनलाईन अभ्यासाच्या नावाखाली मुलांचा स्क्रीनटाइम प्रमाणाबाहेर वाढला. आता जग पूर्ववत होऊ लागलय तरी मुलांचा स्क्रीनटाईम काही म्हणावा तेवढा कमी झालेला नाही.

साधारण  आठ  ते तीन शाळा असल्यामुळे एक छोटी सुट्टी आणि एक मोठी सुट्टी (५० मिनिटे ) असते. शाळेमध्ये, सकाळी ब्रेकफास्ट आणि दुपारी HOTLunch मिळतं. साधारण ७०% मुलं तरी शाळेतच जेवण घेतात. लंच मध्ये एक मुख्य पदार्थ, “ब्रेड आणि प्रोटीन “असेल असा, दूध, आणि फळ किंवा गाजर / ब्रोकोली असा साधारण थाट असतो. पूर्वी दीड डॉलर ला ब्रेकफास्ट आणि सव्वातीन डॉलरला जेवण मिळे. ज्यांचे उत्पन्न ठरविक रकमेच्या खाली आहे, त्यांना ते जेवण अत्यंत कमी दारात म्हणजे २५ सेंट्स (पाव डॉलर ), ५० सेंट्स (अर्धा डॉलर) अशा किमतीत मिळे. 

ह्या HOTLunch चा महत्व Covid काळात अधोरेखित झाले. कितीतरी घरांमध्ये शाळेतून मुलांना मिळणारे जेवण हेच मुख्य अन्न असते. शाळा बंद तर मुलांच्या जेवणाचे काय? मग त्यासाठी जेव्हा शाळा बंद होत्या तेव्हा शाळा शाळांमधून आठवड्याभराचे कोरडे शिधा वाटप केले जाई. मला आपल्याकडे अंगणवाडीत चालणाऱ्या खिचडी उपक्रमाची आठवण झाली. तसेच अमेरिकेसारख्या संपन्न देशातही  Child Hunger (मुलांची उपासमार ) समस्या असल्याचे ठळकपणे समोर आले. Covid नंतर कॅलिफोर्निया मध्ये सगळ्या शाळांमध्ये मुलांना जेवण फुकट दिले जाते. 

मुलांच्या हट्टपायी मी कधीतरी त्यांना  HOTLunch  घेऊ देई पण बहुदा ते पोळी भाजी, सँडविच ह्यासारख काही डब्यात घेऊन जात, कारण शेवटी HOTLunch म्हणजे फ्रोझन फूड आयत्यावेळी गरम करून दिलेलं असत. ते भारतीय आयांच्या मनास उतरत नाही. बाजूला खाऊ म्हणून ते ग्लुकोज बिस्किटं, शेव -चिवडा असं  काही घेऊन जात. गमतीची गोष्ट म्हणजे कधी इकडच्या मुलांना ते भारी आवडे. ग्लुकोजची बिस्किटे तर बरीच मुलं त्यांच्याकडून मागून मागून खात. आता हे अनुभव काही सरसकट सगळ्यांना आणि सगळीकडे येतीलच असे नाही पण इकडे मिळणाऱ्या इतक्या प्रकारच्या कुकीज मध्ये त्यांना आपल्याकडे अतिशय साधी मानली गेलेली ग्लुकोज बिस्किटे इतकी आवंडावीत ह्याच मला जरा आश्चर्य आणि कौतुक वाटलं म्हणून मुद्दाम सांगितलं. 

पाचवीपासून बऱ्याच शाळांमध्ये बँड किंवा orchestra असतो. म्हणजे मुलांना बासरी, व्हायोलिन, चेलो , ट्रूम्पेट, सॅक्सोफोन असे एखादे वाद्य शिकता येते. माझ्या मुलाचा पहिला बँड परफॉर्मन्स झाला तेव्हा आम्हाला त्याच कोण अप्रूप वाटलेलं, एका हॉल मध्ये १०-१२वर्षांची, जवळ जवळ ३०० मुले एकाच सुरात, शिस्तीत संगीत वाजवत होती. 

त्याव्यतिरिक्त सांगायचं तर रोज एक तास PE चा असतोच असतो. त्याव्यतिरिक्त  ४० मिनिटांचे मधल्या सुट्टीतले खेळणे. बरीचशी मुलं शाळा सुटल्यावरपण बास्केटबॉल, फुटबॉल (अमेरिकन), सॉकर (बाकी जगाचा फुटबॉल), स्विमिन्ग, कराटे ह्यांतील एक किंवा दोन खेळ खेळायला, प्रशिक्षणाला जातात.  

मला आवडलेली अजून एक गोष्ट म्हणजे एक प्रोजेक्ट होता YMCA चा. तो अँटी बुलिंग कार्यक्रम होता. त्याअंतर्गत  काही ठराविक पुस्तके होती ज्यात  मुलांना मिळून मिसळून कसे राहावे, कोणाला एकट पडू नये अशा आशयाच्या गोष्टी होत्या. महिन्यातून एकदा, पालक स्वयंसेवक वर्गात जाऊन, त्यातील गोष्ट वाचून दाखवी, त्या अनुषंगाने मुलांकडून काही गमतीशीर खेळ, गाणी, ऍक्टिव्हिटीज करवून घेई. शाळेमध्ये सर्वसमावेशक वातावरण तयार व्हावे, बुलिंग होऊ नये हा त्यामागील उद्देश. ही कल्पना आपल्याकडे भारतात  पण राबवली तर  खूप बरे होईल असे वाटून गेले. 

एक अभाव जाणवला तो म्हणजे इकडे आपल्यासारखे वार्षिक स्नेहसंमेलन होत नाही. चित्रकला, हस्तकला हे उपक्रम पालकांनी राबविले तरच शाळांमधून होतात. शिक्षक शिकविण्या व्यतिरिक्त आणि शाळेच्या वेळेबाहेर जाऊन सामान्यतः काही करत नाहीत. एकंदर मुलांशी अत्यंत प्रेमाने बोलतात, वातावरण खेळीमेळीचे ठेवतात पण नियमावर  बोट ठेवून तेवढेच काम करतात. ती लक्ष्मण रेषा पार करून कधी आमच्या दहावीच्या बाईंसारखे  एक्सट्रा पेपर्स तपासून देत नाहीत  कि त्यांच्या एखाद्या ऑफ पिरिअडला न समजलेलं एखाद अवघड गणित समजावून सांगायला बोलवत.

इकडच्या शिक्षण पद्धतीत जरी समजून घेण्यावर, वाचनावर भर दिला, तरी त्यांचा पाठांतरावर अजिबात जोर नसतो. फक्त घोकमपट्टी जेव्हढी चांगली नाही तेवढच अजिबात स्मरणशक्तीला ताण न देणं हेही वाईटच.

“मला स्पेलिंगज नाही लक्षात रहात” हे जेव्हा माझ्या मुलाच्या शिक्षिकेनी मला सांगितले  तेव्हा मात्र  हात नकळत कपाळाकडे गेला. “ह्या बाईच्या प्रांजळपणाचे कौतुक करू का शिक्षिका असून स्पेलिंग कसे येत नाही म्हणून खडसावू ?” अशी अवस्था झाली. 

आता शाळा आणि शिक्षण ह्यांच्यापासून विश्रांती घेते. सुट्टया, सुट्टीत पाहिलेली आसपासची ठिकाणं, रोजच्या दैनंदिन आयुष्यात जाणवणारे फरक ह्याविषयी जाणून घेऊ या पुढल्या भागात. 

इकडे शाळेचे फोटो बघा

क्रमश: