इथे भूतकाळ अजून जिवंत आहे – भाग सातवा
©® डॉ अमित मेढेकर
©® डॉ अमित मेढेकर
चंद्र अजूनही पहाटेच्या आभाळात अडकला होता. देह सोडूनही न सुटलेल्या धुक्यासारखा. जय, विकी, जितू आणि लक्ष्य—चौघेही उद्विग्न, पण निर्धारलेले—पावलं वेगानं टाकत गावाच्या वेशीच्या दिशेनं निघाले. राणी देवयानीच्या श्रापाचा बंध तोडायचा असेल, तर वजीराचा वंश शोधणं हाच एकमेव मार्ग होता … पण कसे हे मात्र शून्य स्थितीत होते.
शेवटी जिथे नादुरुस्त गाडी होती तिथे ते पोचले आणि कशीबशी गाडी सुरू करत ते त्या जंगलातून बाहेर पडले.
शेवटी जिथे नादुरुस्त गाडी होती तिथे ते पोचले आणि कशीबशी गाडी सुरू करत ते त्या जंगलातून बाहेर पडले.
दुसऱ्या दिवशी सकाळी साडे सात वाजता ते शहरातील सबजिल्हा अभिलेखागारात पोचले. तिथे शिपाई पहाटे येऊनच झाडू मारत होता. जयनं ओळखपत्र दाखवलं आणि आत प्रवेश मागितला. कागदांचा सडासोड वास, पिवळट पानांवर उमटलेले अनेक ठसे आणि गेल्या अनेक शतकभर धुरकटलेल्या नोंदी तिथं गुरफटून होत्या.
जितू कुतूहलानं म्हणाला “१८०० पासूनची मालमत्ता दप्तरी इथेच ठेवलेली आहे म्हणे. वजीराचा नातू–पणतू काहीतरी मिळेल!”
त्यांनी नोंदणी वही हातात घेतलीं. त्याची पानं उलटत राहिले. एकेक बाड, एकेक साल. पण कुठेही वजीराच्या वा त्याच्या कुळाशी संबंधित एकही नोंद तिथे नव्हती. जणू त्या नावानं सगळी ठिपकाची शाई रातोरात गिळून टाकली होती. शेवटी विकीनं थकून घड्याळात पाहिलं—साडेदहा वाजत आले होते; दिवसाची पहिली किरणे खिडकीतून आत झिरपत होती.
जयच्या मनात शंकेचं पान निर्माण झाले
“इतक्या जुना वंश, आणि नोंदी शून्य? हा इतिहास कुणीतरी पुसलाय बहुतेक!
“इतक्या जुना वंश, आणि नोंदी शून्य? हा इतिहास कुणीतरी पुसलाय बहुतेक!
थोडे निराश होऊन ते तिथून बाहेर पडले.
विकी म्हणाला, इथे आपल्याला काही नावे मिळाली आहेत त्या प्रत्येक ठिकाणी आपण गेले पाहिजे... सर्वप्रथम आपण धरणगाव च्या गढीत जाऊयात"
सगळ्यांनी चमकून त्याच्याकडे पाहिले. "म्हणजे प्रत्येक ठिकाणी आपल्याला जावे लागेल?" लक्ष्य त्याला विचारत होता, विकी तोपर्यंत गाडीवर बसला सुद्धा होता.
सगळ्या गाड्या धरणगाव कडे निघाल्या. तिथं मिळाल्या नोंदवहीत धरणगाव ची गढी ही पहिली जागा होती
दुपारच्या उन्हात धरणगावच्या गढीचे अवशेष आगीच्या तुकड्यासारखे तळपत होते. इतरांना कदाचित हा फक्त ‘निसरड्या दगडांचा ढिगारा’ वाटला असता, पण विकीच्या नजरेनं तिथेच देवयानीचा रक्तरंजित विलाप घुमला होता.
विकी म्हणाला, इथे आपल्याला काही नावे मिळाली आहेत त्या प्रत्येक ठिकाणी आपण गेले पाहिजे... सर्वप्रथम आपण धरणगाव च्या गढीत जाऊयात"
सगळ्यांनी चमकून त्याच्याकडे पाहिले. "म्हणजे प्रत्येक ठिकाणी आपल्याला जावे लागेल?" लक्ष्य त्याला विचारत होता, विकी तोपर्यंत गाडीवर बसला सुद्धा होता.
सगळ्या गाड्या धरणगाव कडे निघाल्या. तिथं मिळाल्या नोंदवहीत धरणगाव ची गढी ही पहिली जागा होती
दुपारच्या उन्हात धरणगावच्या गढीचे अवशेष आगीच्या तुकड्यासारखे तळपत होते. इतरांना कदाचित हा फक्त ‘निसरड्या दगडांचा ढिगारा’ वाटला असता, पण विकीच्या नजरेनं तिथेच देवयानीचा रक्तरंजित विलाप घुमला होता.
गाड्या बाहेर लावून चौघांनी त्या गढीत प्रवेश केला.
गढीची खूप पडझड झाली होती. ते पायऱ्या उतरून एका चौथऱ्यावर पोचले. तिथे त्यांना तिथे दिसले एक कोरडं तळघर, भंगलेली देवीची मूर्ती, आणि कुठल्यातरी फारसी शिलालेखांचे अर्धे–अधुरे तुकडे. लक्ष्यनं काठावरच्या दगडाला हलवलं, तर आत चकाकणारं तांबूस कडं दिसलं, त्यात एक ओबडधोबड सिक्का मिळाला.
गढीची खूप पडझड झाली होती. ते पायऱ्या उतरून एका चौथऱ्यावर पोचले. तिथे त्यांना तिथे दिसले एक कोरडं तळघर, भंगलेली देवीची मूर्ती, आणि कुठल्यातरी फारसी शिलालेखांचे अर्धे–अधुरे तुकडे. लक्ष्यनं काठावरच्या दगडाला हलवलं, तर आत चकाकणारं तांबूस कडं दिसलं, त्यात एक ओबडधोबड सिक्का मिळाला.
त्यावर काहीतरी कोरलेले होते.
जय ने हातात घेत नीट पाहत निरीक्षण केले आणि म्हणाला, “यावर तर सिंहासन आणि अर्धचंद्राचं चिन्ह कोरलेलंय. राजघराण्याच्या नंतरच्या वेळी कोणी हे वापरलं असावं?”
जय ने हातात घेत नीट पाहत निरीक्षण केले आणि म्हणाला, “यावर तर सिंहासन आणि अर्धचंद्राचं चिन्ह कोरलेलंय. राजघराण्याच्या नंतरच्या वेळी कोणी हे वापरलं असावं?”
पण त्या सिक्काची दुसरी बाजू काळीनिशी खरडवून ठेवलेली होती. त्यावरचे नाव, तारीख, सगळं गायब होते. जणू त्या वंशाचं अस्तित्व मिटवण्यासाठी कोणीतरी मुद्दामून त्या खुणांवर ओरबाडून नाहीसे केले होते.
दिवसभर ते गढीत खूप काही शोध घेत होते पण काही मिळाले नाही.
संध्याकाळ झाली आणि ते वैतागत गढीतून बाहेर आले.
संध्याकाळ झाली आणि ते वैतागत गढीतून बाहेर आले.
"इथे येऊन काहीच फायदा झाला नाही" लक्ष्य म्हणाला.
" निराश नको होऊ, बघुयात आपण गावात पुढे जाऊन" जय म्हणाला.
" निराश नको होऊ, बघुयात आपण गावात पुढे जाऊन" जय म्हणाला.
पुढे ते गावाकडे गेले. संध्याकाळ झाली होती आणी पिवळ्या दिव्यांची मिणमिणती रांगोळी गावात पसरलेली दिसत होती. एका घरापाशी ते थांबले. एक वृद्ध माणूस ओसरी झाडत होता. जयनं नम्रपणे विचारलं, “पूर्वीच्या काळी राणी देवयानी च्या वजीराचा कुळ इथे कधी धर्मादाय कामांसाठी राहायला आला होता का?”
वृद्धाची नजर चमकली, पण लगेच निस्तेज झाली. तो हळूच आवाजात म्हणाला, “मुलांनो, कधी काही ऐकले होते, पण जी नावं होती ती आता वाऱ्यावर विरून गेलीत. तुम्ही नको त्या गोष्टीत लक्ष घालताय.”
"आजोबा, तुम्हाला जे माहिती आहे ते सांगा" विकी म्हणाला.
"पोरांनो, हे गाव आधी वेगळे होते. इथे बरेच काही चांगले होते. पण तेही १८५७ च्या उठावात जाळलं गेलं; राखेत विझलेले हे गाव याला पुन्हा कोणी कुरवाळलं नाही. याच्या आधी काय काय होते इथे ते मला माहिती नाही" असे म्हणून म्हातारा परत आपल्या कामाला लागला.
चौघांनी एकमेकांकडे पाहिले आणि तिथून निघाले.
घरी येईस्तोवर कोणी काहीच बोलत नव्हते.
घरी येईस्तोवर कोणी काहीच बोलत नव्हते.
त्या रात्री विकीच्या घरातील गच्चीवर चौघं नकाशे पसरून बसले होते. जितूनं समोरच्या भिंतीवर गच्च काळं सर्किट रेखाटलं—एकेक नोंद, एकेक गाव घेऊन. दरियाताला, धरणगाव, जूनं अभिलेखागार, बुद्धिस्ट गुंफा, आणि शेवटी ‘पारखेड–पाणथळ टापू’ – जिथे पूर्वी काळ्या दलदलीवर गुप्त बाजार भरत असे एवढ्या जागा त्यांना नोंदवहीत मिळालेल्या होत्या.
लक्ष्य म्हणाला “हीच शेवटची शोधण्यासारखी जागा उरते. उद्या पहाटे तिकडं जाऊ?”
तितक्यात घराच्या तळमजल्यातून हसण्याचा अस्पष्ट आवाज ऐकू आला. विकी दरवाज्याकडे वळला; बाहेर पॅसेजमध्ये पांढराशुभ्र साडीतली आकृती क्षणार्धात दिसली… दगडी भिंतींत विरून गेली. देवयानीची सावली? की कोणी वेगळं मोहिनीतुल्य अस्तित्व होते?
जय धावत खाली उतरला. दार टाचानं ढकलून पाहिलं … गल्लीत कुत्र्यांचा भुंकायचा आवाज एकदम थांबला. दूरवर मंदिराचा घंटीचा टोल बारा वेळा ठणठणला. आणि हवेत दूर कुठंतरी—बालकाचा रुदनभासक टाहो पण ऐकू आला.
चौघं परत खोलीत बसले, पण कोणालाच डोळा लागला नाही. तिथंच उन्हाळी अंधार दाटला, आणि भिंतींच्या छायेत एकावरएक राखाडी छटा उगवू लागली—जणू इतिहासच त्यांना पाठलाग करत होता.भीतीची आसवं घामासारखी कपाळावर जमा झाली आणि त्यातच त्यांना कधीतरी रात्री झोप लागली.
दुसऱ्या दिवशी पहाटे ‘पारखेड’च्या दलदलीवर पोचताना सूर्य ढगाआड दबकून बसला होता. तिथे पाण्याचे वास खूप विचित्र येत होते. काही दगडी शिलालेख इथे दिसण्याची शक्यता जास्त होती. तशी जागा पूर्ण सुनसान होते पण काहीतरी निश्चित तिथे होते.
“इथं वातावरणच हटके आहे … ही आजूबाजूची परिस्थिती काहीतरी सांगत आहे“ जितू म्हणाला.
ते पाणथळ टेकडीवर असलेल्या कच्च्या वाड्यात पोचले. वाड्याची तटबंदी पडून गेली होती, तिथल्या कमानी विटलेल्या विटांनी घेरलेल्या होत्या. अंगणात पोतेभर काटेरी वेल, आणि मधोमध जांभळट रंगाचा वजीराच्या नावाचा पुतळा. पुतळ्याच्या पंखाखाली माती ढवळताच, चांदीच्या पत्र्यात एक जाडजूड वही निघूनआली—“वजीराच्या घराण्याची अमूल्य गोष्ट” असा अर्धवट ठसा त्यावर होता.
जय ने ती वही हातात घेतली. त्या वहीची पाने उलटताच लक्षात आलं, सर्व पृष्ठांच्या मधोमध नावं, तारखा काळ्याशार शाईनं खोडलेल्या होत्या; मात्र कोपऱ्यात सुंदर हस्ताक्षरात एकच वाक्य नि:शेष उरलेलं—“खून केलेल्या सिंहासनी पिढीचा रक्तकलंक स्वच्छ करण्यासाठी आम्ही स्वयंहंता झालो.”
ते वाचून जय थंड पडला.
“म्हणजे काय? वजीराने स्वतःची पिढीच संपवली?”
“जर वंश स्वतःच्या हातांनीच नष्ट झाला, तर राणीचा श्राप पूर्णत्वाला पोहोचूच शकला नाही. म्हणूनच तिची आत्मा अजून भिरभिरतेय.”
“म्हणजे काय? वजीराने स्वतःची पिढीच संपवली?”
“जर वंश स्वतःच्या हातांनीच नष्ट झाला, तर राणीचा श्राप पूर्णत्वाला पोहोचूच शकला नाही. म्हणूनच तिची आत्मा अजून भिरभिरतेय.”
"नाही जय काहीतरी अजून असावं... मला वाटतं अजून काहीतरी शक्यता निघेल" विकी म्हणाला
ते परत येत असताना जितूनं आपली नजर आजूबाजूला ठेवली होती. त्याला असे वाटत होते की ते रस्त्यावर काहीतरी मिळेल आणि अगदी काहीतरी त्याला सूर्याच्या प्रकाशात लकाकताना दिसले.
जितू उतरला आणि त्याने जमिनीवर पडलेला तुकडा हातात घेतला. तो त्याकडे बघत होता तेवढ्यात लक्ष मागून ओरडला अरे हा तर काल सापडलेल्या तांबड्या शिक्क्याचा दुसरा अर्धा तुकडा आहे.
दोन्ही तुकडे एकत्र जुळताच संपूर्ण शिक्का स्पष्ट झाला: मध्यभागी सिंहासन, खाली वीरा-ध्वज, भोवती अर्धचंद्र, आणि बारीक फांदीवर उभा एक मोरपिसाचा पंख. त्याखाली लिहिलेला एक लेख,
“जो ख़ुद पे खंजर चला दे, उसे ख़ुदा भी माफ़ नहीं करता;
जो ख़ुद के ख़ून से गंगा धोता, उसका इतिहास मिटता.”
जो ख़ुद के ख़ून से गंगा धोता, उसका इतिहास मिटता.”
जय म्हणाला—“वजीरांच्या मनगटावर हाच शिक्का असायचा. पण मोरपिस — तो तर राजवंशाच्या प्रतापाचं प्रतीक आहे! म्हणजे राजाच्या आणि वजीराच्या रक्तानं एकाच प्रतिकेत विलीन झालेली गोष्ट इथे दिसत आहे. कदाचित वंशज नामशेष नाही तर तो एकमेकांच्या मिसळला आहे.”
जय चे हे शब्द ऐकताच लक्ष्य धापा टाकत म्हणाला,
“म्हणजे वंश नाहीसा नाही … कुणाच्यातरी रक्तात मिसळलेला आहे! आणि ते आपण शोधले नाही, तर राणी देवयानीचा श्राप अखेर आपल्याच अंगावर राहील.”
“म्हणजे वंश नाहीसा नाही … कुणाच्यातरी रक्तात मिसळलेला आहे! आणि ते आपण शोधले नाही, तर राणी देवयानीचा श्राप अखेर आपल्याच अंगावर राहील.”
उन्हे निवली, पण ढग कडाडले. त्या गडगडाटात देवयानीचा फुसफुसता आवाज पुन्हा घुमला, “आज रात्रीचा चंद्र दिसल्यावर तुम्ही दडपशाहीचा मोर पाहाल. तोच असेल वंशाचा अखेरचा धागा… आणि तुमच्या काळजाचा पण.”
चौघांनी एकमेकांकडे पाहिलं. आकाश फाटून पावसाचा पहिला थेंब खाली पडला— लालभडक, उन्हाच्या किरणांत रसरसणारा.
आज रात्रीच्या चंद्र उगवण्याची वाट त्यांना पहायची होतं
कदाचित उद्या पहाटेचा सूर्य हा त्यांच्या आयुष्यातील आनंदाचा भाग निर्माण करणार होता.
आज रात्रीच्या चंद्र उगवण्याची वाट त्यांना पहायची होतं
कदाचित उद्या पहाटेचा सूर्य हा त्यांच्या आयुष्यातील आनंदाचा भाग निर्माण करणार होता.
क्रमशः
©® डॉ अमित मेढेकर
©® डॉ अमित मेढेकर
Download the app
आता वाचा ईराच्या कथा सोप्या पद्धतीने, आजच ईरा app इंस्टॉल करा