एक अपूर्व भेट

       पाचव्या तिर्थामध्ये स्नान करून ती पायऱ्या चढून वर येत होती. सारं शरीर पाण्यानं निथळत होतं. साडी चोळी अंगाला अगदी घट्ट चिटकून बसली होती. पायऱ्या चढताना तिच्या पैंजनांचा छम छम् असा मंजुळ आवाज होत होता. तिची भिरभिरती नजर कुणाचा तरी शोध घेत होती. आज ती त्याला वीस पंचवीस वर्षांनी भेटणार होती. पण तिचं मन अजूनही त्याला त्या किशोर रूपातच शोधत होतं. अन् अचानक समोर त्याला पाहून ती थबकलीच. एक दोन क्षण दोघांची नजरानजर झाली.

'हा तोच आहे का? पण किती प्रौढ वाटतोय? आणि याचा रंग...? छे? पण याचा चेहरा, डोळे, नाक, केस अगदी हुबेहूब त्याच्यासारखं! कदाचित हाच तर नसेल?'

        त्याच्याकडे पाहून तिने स्मित केलं. तिच्या गोबऱ्या गालांवर किंचित खळी पडली. त्यानेही तिच्याकडे पाहिलं. किंचित हसला. त्याची पांढरीशुभ्र दंतपंक्ती उठून दिसली. पण ओळख नसल्यासारखा तो पायऱ्या उतरून तिच्या जवळून गेला. तिला काहीसा धक्काच बसला. आधीच पाणीदार डोळे. त्याच्या अशा वागण्यानं त्यांत टचकन पाणी तरळलं. काळजात एक दुःखाची कळ उठली. तिने मनाला समजावलं. 'हा नाहीचे तो.' विचार झटकून ती झपझप पायऱ्या चढून वर आली. पाहावं तिकडं माणसांची गर्दी उसळलेली. ब्रह्मसरोवराच्या आजुबाजुला कुणी पिंडदान करत होतं. कुणाचे आपल्या पितरांच्या आत्म्याला शांती मिळावी म्हणून पूजा, यज्ञ चालू होते. तिची भिरभिरती नजर त्याला शोधत होती. पण एवढ्या माणसांच्या गर्दीत त्याला शोधायचं म्हणजे सागरातून मोती काढण्यासारखंच होतं!

तिचा स्निग्ध हात हातात घेत कृष्ण म्हणाला, "राधे, मनुष्य जन्माने नाही तर कर्तुत्वाने मोठा होतो. वृक्ष कितीही मोठा झाला तरी तो त्याच्या खोडाला, मुळाला कधी अंतर देत नाही. तू आणि मी वेगळे कुठे आहोत? शरीरं वेगळी असली तरी मनानं, आत्म्याने एकच आहोत."

"तुझ्या गोड बोलण्याला भुलणारी नाही मी."

"कान्हा"

        राधेच्या आवाजाने कृष्ण भानावर आला. ती त्याच्या शेजारी बसली. दोन्ही हातांची ओंजळ त्याच्या समोर धरली. तिच्या ओंजळीत वैजयंतीची फुलं होती. कृष्णानं तिचे दोन्ही हात हातात घेत फुलांचा गंध हृदयात भरून घेतला.

"कुठे मिळाली तुला?"

"इथेच सरोवराच्या पलीकडे. खूप वृक्ष आहेत. शिबिरापासून जवळच होती. म्हटलं येताना मोकळ्या हातानं कसं जायचं.

अस्ताला जाणाऱ्या सूर्याकडे पाहत तो म्हणाला," राधे. अस्ताला जाणाऱ्या सूर्याचं दर्शन घ्यायचं नसतं म्हणतात."

"हो. पण तोच येणारा उद्याचा दिवस नव्या उमेदीनं, उत्साहानं घेऊन येत असतो. नाहीतर मनुष्याला दिवसाचं महत्वच राहिलं नसतं. एकाच दिवसाचे दोन भाग. रात्र नि दिवस. वेगळे असूनही कायम एकच."

"राधे."

"हं. बोल ना!"

"तुला सांगायचं राहिलं. येताना मी बासरी..."

"हि घे.", ती त्याने गोकुळ सोडताना दिलेली बासरी समोर करत म्हणाली.

नकळत त्याच्या नेत्रांत अश्रू तरळले. तिच्या मस्तकावर हात ठेवत तो म्हणाला,

"राधे... तू अजूनही जपून ठेवलं आहेस."

"माझ्यासाठी हा अनमोल ठेवा आहे कान्हा. हिच्या रूपात तर तू सदैव स्मरणात असतोस. कायम माझ्या हृदयाच्या जवळ असतोस."

        कृष्णाने बासरी एकवार मस्तकाला भिडवून ओठांना लावली. त्याने त्यातून मधुर ताण छेडायला सुरुवात केली. मधेच थांबून तिच्याशी त्या सुरावटीशी निगडित आठवणींच्या गप्पा मारत तो एक एक धून वाजवत होता.

       प्रहर उलटून गेला. चंद्राचा दुधाळ प्रकाश सरोवराच्या अथांग पृष्टभागावर पसरला होता. आकाशात चांदण्या लुकलुकत होत्या. कृष्णाच्या बासरीतून निघणारं अवीट गोडीचं संगीत राधा देहभान हरपून ऐकत होती.

जरासं मिश्किल हसत तो म्हणाला, "फसलीस ना?"

"गप रे...!"

"राधे. जसं भक्तशिवाय देवाला पूर्णत्व मिळत नाही, त्याचप्रमाणे  राधे शिवाय कृष्ण अपूर्णच राहील. जो पर्यंत सूर्य, चंद्र, पृथ्वी, आकाश, हवा, पाणी आहेत; तो पर्यंत माझ्या नावाबरोबर तुझं नाव घेतलं जाईल."

"राधे. हि बासरी ठेव."

"असू दे. पुन्हा कधी भेट झाली तर होईल तेव्हा."

"मी विसरेन राधे. त्यापेक्षा तुझ्याचकडे ठेव. माझी आठवण म्हणून."

"तू तर कायम हृदयात वसला आहेस."

        तिने तिच्या स्निग्ध ओलसर हातानं कितीतरी प्रेमानं त्याचा हात दाबला. दोघांचेही डोळे भरून आले होते. उशीरही झाला होता. कृष्णाच्या हातातून हात सोडवत राधा जाण्यासाठी वळली. तिची दृष्टीआड होणारी धूसर आकृती कृष्ण बघत राहिला.

--- oxo ---

        राधा आणि कृष्ण काय होतं यांच्यातलं नातं? बरीच मत मतांतरे आहेत. वाद आहेत. राधा केवळ कृष्णाची भक्त होती? प्रेयसी होती? कि पत्नी होती? कृष्णाला तसं पाहायला गेलं तर आठ बायका होत्या. रुक्मिणी, सत्यभामा, जांबवंती, लक्ष्मणा, कालिंदी, मित्रविंदा, भद्रा आणि नग्नजिता. पण मग राधा अन कृष्ण यांचं नेमकं नातं काय? कि नात्यांच्याही पलीकडचे जन्मोजन्मतारीचे ऋणानुबंध? असो! जे काही असले ते! पण जे काही होतं ते पवित्र होतं. अलौकिक होतं. अद्भुत होतं. अविस्मरणीय होतं.

        काही नाती हि जन्मानं मिळतात तर काही परिस्थितीनुसार, गरजेनुसार निर्माण झालेली असतात. नाती कुठलीही असोत! त्यात बंधनं आली, नियम आले, जबाबदारी आली, इच्छा-आकांक्षा आल्या, गरजा आल्या, सवयी आल्या, शिस्त आली, मानसिक आणि शारीरिक आकर्षण आलं. मग ते एक व्यक्ती म्हणून असेल किंवा व्यक्तिमत्त्व म्हणून असेल. थोडक्यात गरज, सवय, आकर्षण आणि या सगळ्यांना मिळालेली भावनांची जोड जिथं असते तिथं नातं निर्माण होतं. आणि जिथं नातं असतं, तिथं प्रेम हे आपसूकच येतं. मग कुठे गरज म्हणून, फायदा म्हणून, तर कुठे स्वार्थ म्हणूनही केलं जातं. पण जे निर्व्याज, निर्लेप, निस्वार्थी असतं; ते पवित्र असतं.

        राधा आणि श्रीकृष्ण, महाभारतातल्या दोन व्यक्तिरेखा. दोन वेगळ्या व्यक्ती पण, आत्म्याने मात्र एकत्र जोडलेल्या. त्यांच्यामध्ये जे नातं होतं, अतूट बंधन होतं, पवित्र प्रेम होतं. ते मात्र आजतागायत जिवंत आहे. कदाचित राधा आणि कृष्ण जगाला प्रेमाचा अर्थ सांगण्यासाठी तर एकत्र आले नसावेत?

~ धन्यवाद 

संदर्भ ग्रंथ 

श्रीकृष्णायन - गो. नि. दांडेकर 
हस्तिनापूर - मनोहर शिरवाडकर
महाभारत कथासार - चि. वि. वैद्य 
कथारूप महाभारत - मंगेश पाडगांवकर 
युगंधर - शिवाजी सावंत 
मृत्युंजय - शिवाजी सावंत 
यदुराणा - लीला गोळे
पुरुषोत्तम - म. वि. गोविलकर
गोकुळी - प्रफुल्लता जाधव 
कृष्णकिनारा - अरुणा ढेरे 
कलमनामा ( राधा कृष्ण ) - शिरीष फडके