कॉलेज मधल्या परीक्षेचा पहिलाच दिवस. नेमकं माझ्या पुढच्याच बेंच वर तुझा नंबरं आलेला. तुझ्या मागच्या बेंचवरच मी आहे हे तूला माहित नव्हतं. आणि माहित असण्याचं काही कारणही नव्हतं. दहावी पास झालेल्या मुलांना कॉलेज म्हणजे काय याचा पत्ता पण नसतो. म्हणजे पंखही फुटलेले नसतात. आणि त्यात जर कॉलेजचं कॅम्पस आणि नाव मोठं असलं तर मग रुळण्या पेक्षा बिचकायलाच जास्त होतं. त्यातही माझ्या सारखा बुद्धी, रंगरूपाने एकदमच कंडम मुलगा असला तर मग काही विचारायलाच नको.
पण तुझी गोष्ट वेगळी होती. आणि तू अशी अचानक माझ्या पुढच्याच बेंचवर मला दिसशील असा मी कधी स्वप्नात पण विचार केला नव्हता.
कारण मागच्या सत्रात जवळ जवळ पंधरा दिवस कॉलेज तुझ्या मुळे पूर्ण बंद होतं.तुझ्या बाबतीत जे घडलं होतं त्या वरून सगळं वातावरण ढवळून निघालं होतं. मोर्चे, आंदोलनं, निषेध, चौकशा सुरु होत्या.
कॉलेजचं नव्हे तर पूर्ण शहर तुझ्यावर घडलेल्या त्या भयानक घटनेने हादरून गेलं होतं. होय, आमच्या कॉलेजच्या पवित्र आवारात भर दिवसा तुझ्यावर काही गुंड मुलांनी सामूहिक बलात्कार केला होता. त्या वेळी माझ्या वयाच्या मुलाला बलात्कार म्हणजे काय असतो हे काहीच माहित नव्हतं. पण ही खूप वाईट गोष्ट असते एव्हढंच माहित होतं. आपल्या वर्गातल्या मुली सोबत हे घडलं याचा राग होता, चीड होती. आणि खरं सांगू का एक विकृत कुतूहल पण होतं. की तू आता त्या घटने नंतर कशी दिसत असेल, कशी वागत असेल. कारण त्या नंतर तू सहा महीने कॉलेजला आलीच नव्हती. कॉलेज सोडलं होत की काय काहीच माहित नव्हतं.
बलात्कार झालेली मुलगी बलात्काराच्या आधी कशी असते.अशी घटना घडून जाते तेंव्हा तिचं भावविश्व् कसं असतं. तिच्या कडे बघण्याच्या नजरा कशा असतात. तिनं हा प्रसंग घरी कसा सांगितला असेल. त्या वेळी घरच्यांची काय मनस्थिती झाली असेल. आठवून आठवून किती वेळा त्या यातना पुन्हा पुन्हा सहन केल्या असतील. किती वेळा ते मरण अनुभवलं असतील. तिने काय निर्णय घेतला असेल. एखाद्या स्त्री वर बलात्कार करावा असं का वाटतं. किंवा असं वाटण्या सारखं तिच्या मध्ये असतं तरी काय.मनामध्ये फक्त प्रश्नच प्रश्न निर्माण झाले होते.
मी अगोदरच सांगितलं आहे की तुझी आणि माझी ओळख असण्याचा काही प्रश्नच नव्हता. पण त्या सहा महिन्यात जे घडलं होतं कॉलेजमध्ये ते फार भयंकर होतं. तुझ्या वर अत्याचार करणारी गुंड मुलं कॉलेजच्या मॅनेजमेंट मधल्या बड्या बड्या धेंडांची बिघडलेली, सगळं कॉलेज आपल्या बापाची खाजगी मालमत्ता समजणारी नालायक औलाद. दारू, सिगारेट व्यसनं अगदी राजरोस करणारी. पण अफाट संपत्ती बाळगून असणारी.
जेंव्हा या मुलांचा बचाव केला गेला. आणि तुलाच यात वाईट चालीची मुलगी म्हणून बदनाम केलं गेलं. खरंच सांगतो, तेंव्हाच मी स्वतःला माणूस म्हणून म्हणवून घेण्याचा हक्क गमावला. मीच नव्हे तर जे जे याला खरं मानत होते त्या साऱ्यांनी.
पैशाने काय करता येत हे खूपच लहान वयात मला समजलं. गुंड मुलं काही दिवसांनी पुन्हा कॉलेजच्या आवारात दिसायला लागली. आणि जीच्या वर अन्याय झाला होता. अत्याचार झाला होता. ती तू मात्र सहा महिने कॉलेजला दिसत नव्हती.
आज अचानक तू माझ्या पुढच्याच बेंचवर खाली मान घालून पेपर द्यायला आली तेंव्हा मीच काय पण सगळा वर्ग अवाक झाला. तूला कल्पना नव्हती, पण तुझे काळेशार मऊ केसांची एक बट मागच्या बाजूने माझ्या बेंच वर येवून विसावली होती.
कुणास ठावूक पण त्या केसांच्या बटे मध्ये मला सगळ्या स्त्री जन्माच्या वेदनांचा गुंताळा झालेला दिसत होता. मला ते केस जिवंत स्त्रीचे वाटतंच नव्हते. शरीराने जिवंत पण मनाने मृत. भावनांचा मनात एव्हढा कल्लोळ माजला होता की मी पेपर लिहूच शकलो नव्हतो.
तुझी ती अबोल, यांत्रिक हालचाल इतकी मनावर जखम करून गेली की दुसऱ्या दिवशी पेपर असतांना मी कॉलेजच्या ऑफिस मध्ये गेलो आणि अर्ज लिहून सांगितलं की सर मला कॉलेज सोडायचं आहे. मला टीसी द्या.
मला माहित आहे की हा काही तुझ्या वरच्या अन्यायाच्या प्रतिकाराचा मार्ग नव्हता. फक्त मी त्या बलात्कारी वास्तूत शिक्षण घेतलं नव्हतं एव्हढंच समाधान मला मिळालं.
*********
ही कथा घडून आज पंचे चाळीस वर्ष झाली आणि फेसबुक वर लिहून सहा वर्ष झाली. आणि एके दिवशी रात्री अकरा वाजता अनोळखी व्यक्ती कडून, माझ्या मेसेंजरवर ही माझीच कथा जशीच्या तशी पोस्ट केलेली मला आली. कथा एका लेडीजने पाठवली होती म्हणून आश्चर्य वाटले. माझीच कथा मला परत पाठवण्याचे कारणच समजले नाही. पण बऱ्याच वेळा अनोळखी वाचक संपर्क करून संवाद साधत असतात म्हणून मी तिथं मेसेज केला,
"मॅडम,तुम्ही कोण आणि माझीच कथा मला परत का पाठवली?"
"सहज, चुकून झालं ते. पण रागावणार नसाल तर एक गोष्ट विचारू?"
"तुम्ही लिहिलेली गोष्ट खरी आहे का हो ?"
मी म्हटलं कि, " खरं असो कि खोटं पण वेदना मात्र खऱ्या आहेत "
"ते तर अगदी खरं आहे म्हणून विचारलं. पण खरंच सांगा ना, ही गोष्ट खरंच घडलेली आहे की तुमचा कल्पना विलास?"
"याचं उत्तरं जर मला नकारार्थी देता आलं असतं तर मला खूप आनंद झाला असता. पण दुर्दैवाने मला हो म्हणावे लागतं आहे " हे लिहितांना माझा हात थरथरत होता. बराच वेळ समोरून उत्तरच आलं नाही.
"खरंच तुम्ही त्या मुली साठी कॉलेज सोडलं होतं?"
"हो, पण मला माहिती आहे कि तो काही प्रतिकाराचा मार्ग नव्हता. पण मला तेंव्हा दुसरं काही सुचलंच नाही.."
"तुम्ही त्या मुलीला ओळखता का?"
"नाही हो. मला तर तिचं नावं देखील माहिती नाही. पण तुम्ही हे मला का विचारता आहात?"
"सहजच हो. खरं म्हणजे तुमची कथा वाचून मी खूप डिस्टर्ब्ड झाले. आणि तुम्हाला मेसेज केल्याशिवाय माझ्या कडून राहवले गेले नाही."
" बरं तुम्ही सध्या कुठं असता?" पुन्हा मेसेज झळकला. समोरची व्यक्ती जास्तच व्यक्तीगत होतं चालली होती.
"मी अंबरनाथला राहतो. माझ्या बहुतेक कथांखाली मी माझ्या गावाचे नाव लिहिलेले असते की.... पण तुम्ही हे सारं कशासाठी विचारता आहात?"
" सांगितलं ना की मी तुमची पोस्ट वाचली आणि मला तुमच्याशी बोलावंसं वाटलं? पण एक गोष्ट सांगा हो. या गोष्टीवर काही उपाय नाही का? "
"मी काय सांगू. बलात्काऱ्याला निव्वळ शिक्षा करण, निषेध करण, मेणबत्या पेटवून मोर्चे काढणं हे तर त्या वरचे मार्गच नाही. मुळात ही प्रवृत्तीच नाहीशी झाली पाहिजे.कारण शिक्षा झालेला गुन्हेगार शिक्षा भोगून पुन्हा बाहेर येतो. पण त्याचा गुन्हा शाबीत करता करता त्या मुलीवर कितीवेळा मानसिक बलात्कार होतं राहतात याची कोणी कल्पनाच करत नाही. कोर्टात चालणारे खटले, जाबजबाब, साक्षी आणि वर्तमान पत्रात छापून येणाऱ्या बातम्या, त्या वरच्या टिव्ही वर चालणाऱ्या चर्चा, पत्रकारांचे जीवघेणे प्रश्न या गोष्टी तर प्रत्यक्ष बलात्काराहुन भयानक. इथं तर सारं कुटुंबच होरपळून निघतं. आणि जिचा काहीच दोष नसतो अशी ती निराशेच्या गर्तेत खोल खोल बुडून जाते. ती स्त्री असणं हाच तिचा अपराध असतो."
बराच वेळ काहीच मेसेज आला नाही. मी मोबाईल बाजूला ठेऊन झोपणार तेव्हढ्यात परत मेसेज झळकला. माझे कुतूहल मला गप्प बसू देई ना. समोरची व्यक्ती संवेदनशील वाटत होती.
" माफ करा हं. तुमचा मेसेज वाचल्या नंतर मी खूप सुन्न झाले होते. "
" जेंव्हा तुम्ही माझी कथा वाचून मला मेसेज केला त्या वरून मला तुमच्या संवेदनशील मनाची कल्पना आली होती. नाही तर माझ्या सारख्या अनोळखी माणसाशी इतक्या रात्री कोण बोलणार. पण तुम्ही कोण आहात आणि कुठं राहता, सहज विचारतो बरं "
"मी वृंदावनला राहते. "
"ठाण्याचे वृंदावन का?"
" नाही. मथुरे जवळचे कृष्णाचे वृंदावन. "
इतक्या लांबवर कोणीतरी आपली कथा वाचली याचा सुप्त आनंद मनाला झाला होता.
"तुमच्या कृष्णा सारखा द्रौपदीची अब्रू वाचवणारा घरोघरी निर्माण व्हायला हवा. त्याच्या जवळ एका हातात बासरी हवी आणि एका हातात सुदर्शन चक्र "
"एकच मिनिटं हं. मी जरा औषधं घेऊन घेते. "
" औषधं कसली? "
" अहो, कसली घ्यावी लागत नाही ते विचारा. बीपी म्हणू नका, शुगर म्हणू नका. झोप न लागणं तर पाचवीलाच पूजलं आहे.सोबतीला गुढघेदुखी, सांधेदुखी आहेतच "
"एव्हढं सगळं व्हायला तुमचं वय तरी किती आहे?"
" वयाच काय घेऊन बसला आहात. एकदा मन मेलेलं असलं की वाढलेल्या शरीराला वय नसतच. "
" अहो, एव्हढं पराकोटीच निराशेने का बोलता आहात. जग खूप सुंदर आहे. "
" कसलं सुंदर हो. ज्या जगात स्त्रिया सुरक्षित नाहीत ते जग कसलं आलय सुंदर. स्त्रिया सोड तुम्ही अरुणा शानबाग ऐकली आहे. मग निर्भया. आता बदलापूरचे प्रकरण. कल्याणला पुजाऱ्याने केलेला बलात्कार. काय सुंदर म्हणायचं तुम्हीच सांगा. रिटायर्ड झालेली माणसं जेंव्हा दुसऱ्याच्या बागेतली फुलं चोरतात ना तेंव्हा मला तो फुलांवर आणि कळ्यांवर झालेला बलात्कार वाटतो. "
" मला तुम्हाला काय म्हणावे ते समजत नाही. पण तुम्ही खूप संवेदनशील आहात हे मात्र नक्की. मला तुमच्या बद्दल खूप कुतूहल आहे."
"ठीक आहे. मग माझं एक काम कराल का हो.?"
"मला तुमचा gpay नंबर पाठवा ना?"
मी सायबर क्राईमच्या भीतीने एकदम घाबरलो. बराच वेळ उत्तरच दिलं नाही.
" का हो, बोलत नाही. अहो, मी तुमचे बँक डिटेल्स नाही मागत आहे. मला तुमचा नुसता g pay नंबर पाठवा नाहीतर असं करा स्कॅनर पाठवा. मला तुम्हाला पैसे पाठवायचे आहेत आणि थोडा त्रास देखील द्यायचा आहे."
आता मात्र मी थोडासा वैतागलो होतो. ही कोण अनोळखी व्यक्ती, जी अजून माणूस आहे की बाई हे देखील मला माहित नव्हते ती नंबर मागत होती. मी सरळ सरळ दुर्लक्ष करायचं ठरवलं.
"हे बघा मॅडम. मी तुम्हाला ओळखत नाही. त्या मुळे मी तुम्हाला माझी कोणतीच माहिती देणार नाही."
"मला तुमची माहिती नकोच आहे हो. माहिती तर काय प्रोफाईलवर सगळी कडे उपलब्ध असते. मला फक्त मदत हवी आहे. आणि तुम्हीच ती करू शकाल असं माझं मन मला सांगत आहे. कदाचित मी कोण बोलते आहे हे सांगितल्यावर तुम्ही नाही म्हणणार नाही. तेही तुम्ही अंबरनाथला राहता म्हणून "
रात्र खूप होतं चाललेली होती आणि ही स्त्री माझी उत्सुकता खूप वाढवत होती. म्हणून मी म्हटलं,
" ठीक आहे. मी माझा Gpay नंबर पाठवतो पण त्या अगोदर तुम्ही कोण आहात ते मला सांगाव लागेल. "
नंतर बराच वेळ गेला. मी जरी झोपेचा प्रयत्न करत होतो तरी सगळं लक्ष मोबाईल कडेच होतं. मला खात्री होती की नक्की मेसेज येणार. आणि खरोखरचं मेसेज आला होता.
"तुम्ही जिच्या वर कथा लिहिली होती ना. त्या अवंतिकेची मी आई. उद्या तिचा वाढदिवस आहे.तिच्या दर वाढदिवसाच्या दिवशी मी इथल्या मुलींना खाऊ वाटत असते पण आता तुमची कथा वाचल्या वर ती जिथं राहते तिथल्या मुलींना द्यावा असं मला वाटतं."
तो मेसेज वाचल्यावर मला तर क्षणभर काय बोलावे तेच सुचेना. ज्या मुलीची मी कथा लिहिलेली होती तिची आई माझ्याशी बोलत होती.
" देताय ना नंबर? " पुन्हा अर्जव केल्या सारखा मेसेज.
मी नंबर पाठवला. आणि थोडया वेळाने माझ्या अकाउंटला पैसे आले.
"तुम्ही ठाणा मेंटल हॉस्पिटलला उद्या केक घेऊन जा. कारण अवंतिका तिथंच आहे.ओके, बाय. गुड नाईट. जास्त विचार करू नका. तुम्ही खूप चांगले आहात. माझं फक्त तेव्हढं छोटंसं काम करा प्लिज."
आणि ती ऑफलाईन झाली.
माझी तर झोप पार उडाली होती. दुसऱ्या दिवशी सकाळीच मी उठून केक आणला. एक फुलांचा गुच्छ घेतला. सकाळच्या लवकरच्या लोकलने ठाण्याला आलो. रिक्षाने हॉस्पिटलला आलो. मनात अपार कुतूहल होते ती कशी दिसत असेल याचं.
तिथल्या ऍडमीनिस्ट्रॅटिव्ह ऑफीसरांना भेटून मी माझ्या भेटीचा हेतू सांगितला. ते काहीच बोलले नाहीत. फक्त, माझ्या मागून या, एव्हढंच म्हणाले.
" खरं म्हणजे या वार्डात आम्ही कोणालाच येऊ देत नाही. कारण इथले नियम खूप कडक आहेत. " मी ही हॉस्पिटल मध्येच काम करायचो म्हटल्यावर ते थोडेसे मोकळे होऊन बोलत होते.
" तुम्हाला आश्चर्य वाटेल. पण आम्हाला इथे ऍडमिट होणाऱ्या प्रत्येक लेडी पेशन्टच्या पाळीचे रेकॉर्ड ठेवावे लागते आणि ऑफिसला पाठवावे लागते. पेशन्टची पाळी चुकली तर त्याचं उत्तर आणि मेडिकल रिपोर्ट आम्हाला पाठवावा लागतो. " मी सुन्न होऊन ऐकत राहिलो.
" बापरे, म्हणजे माणसाच्या तावडीतून मनोरुग्ण देखील सुटत नाही तर... "
बोलत बोलत आम्ही गार्डन मध्ये आलो. तिथं सर्वच वयाच्या मुली, स्त्रिया जगाच भान नसल्या सारख्या वावरत होत्या. कोणी हसतंय, कोणी गातय तर कोणी नाचतंय. कोणालाच कशाचंच भान नाही. त्यातल्या कोणीही आमची दखल घेतली नव्हती.
" सर, मला अवंतिका कोण आहे हेच ओळखू येतं नाही. प्लिज सांगाल का " मी त्यांना म्हटलं. त्यांनी जमिनीत घट्ट मुळं रोवून बसलेल्या मोठं मोठया पारंब्या असलेल्या एका प्रचंड मोठया वटवृक्षा भोवती बांधलेल्या सिमेंटच्या पारावर बसलेल्या एका स्त्री कडे बोट दाखवलं.
" ही तुमची अवंतिका. जा भेटा तिला "
मी पुढे सरसावलो. पण काही केल्या तिची ओळखच पटेना. एकेकाळी वादविवाद स्पर्धेत भाग घेणारी, कविता करणारी, आपल्या नृत्याने ठेका धरायला लावणारी अवंतिका वेगळीच होती की काय काहीच समजेना. कारण या अवंतिकाच्या डोक्यावर केसचं नव्हते. भुवयांवर केसं नव्हते. इतकंच काय पण तिच्या डोळ्यात कोणतीच ओळख दिसत नव्हती. संपूर्ण शून्य नजर. माझ्या अंगावर शहारा आला.
"अवंतिका " मी अलगद साद घालून पाहिली. पण प्रतिसाद शून्य होता.
पाठीवर हाताने थोपटत सर म्हणाले, " अजून वाईट गोष्ट म्हणजे या मुलीला नंतर गर्भाशयाचा कॅन्सर झाल्याने तिचं गर्भाशय देखील काढून टाकावं लागलं. वरून केमो थेरपी घ्यावी लागली. त्याचेच हे साईड इफेक्ट झाले आहेत.
मला अचानक माझ्या पेपरवर पसरलेल्या तिच्या काळ्या कुळकुळीत केसांच्या बटा आठवल्या. त्या वेळी मी लिहिलं होतं की त्या गुंतावळ्यात सगळ्या स्त्री जन्माच्या व्यथा गुंतल्या असल्याची जाणीव मला झाली होती. आणि आता केसंच राहिलेले नसल्यामुळे ना कोणती जाणीव होती ना कोणता गुंता.
मी सुन्न होऊन परत फिरलो. दुरवर हॉस्पिटल मध्ये प्रार्थना करणाऱ्या वेड्यांचे करुण स्वर ऐकू येतं होतं..... इतनी शक्ती हमे देना दाता....